تغییرات بدن مادر در دوران بارداری

تغییرات بدن مادر در دوران بارداری : بدن مادر در دوران بارداری دچار تغییراتی در هورمون ها و اندام ها می شود، این تغییرات سبب افزایش وزن در زنان باردار می شود که متوسط افزایش وزن در بارداری حدود ۱۱ کیلوگرم است و همچنین بدلیل ترشحات هورمونی میزان سوخت و ساز بدن در بارداری در طی نیمه دوم حاملگی، حدود ۱۵ درصد افزایش می یابد.

مشخص ترین تغییرات بدن مادر در دوران بارداری ناشی از جنین و هورمون های مختلف حاملگی، افزایش اندازه اندام های جنسیاست. مثلا وزن رحم از حدود ۵۰ گرم به حدود ۱۱۰۰ گرم می رسد و تغییرات سینه در بارداری با دو برابر شدن اندازه پستان ها همراه است. همزمان، تغییر واژن در بارداری هم اتفاق می افتد که موجب بزرگ شدن آن می شود و مدخل آن گشادتر می گردد. همچنین هورمون های مختلف می توانند باعث ایجاد تغییرات واضح در ظاهر خانم باردار شوند که در مواردی به صورت اِدم یا احتباس آب در بدن، آکنه یا جوش و ظاهر مردانه یا آکرومگالیک است.

افزایش وزن در بارداری

از جمله تغییرات بدن در دوران بارداری اضافه وزن است، متوسط افزایش وزن در بارداری حدود ۱۱ کیلوگرم است و بیشتر آن طی ۶ ماه آخر بارداری ایجاد می شود. از این مقدار حدود ۳.۲ کیلوگرم مربوط به جنین و ۱.۸ کیلوگرم مربوط به مایع آمنیوتیک، جفت و پرده های جنین است. حدود ۰.۹ کیلوگرم مربوط به رحم و ۰.۹ کیلوگرم مربوط به پستان ها است. از ۴ کیلوگرم باقیمانده، ۲.۷ کیلوگرم آن مربوط به مایع اضافی در خون و مایع خارج سلولی و ۱.۳ کیلوگرم دیگر مربوط به تجمع چربی است.

بعد از زایمان که آثار هورمون های جنینی نگهدارنده مایع از بین می رود، مایع اضافی در طی چند روز اول بعد از زایمان از ادرار دفع می شود. اغلب طی حاملگی، میل مادر به خوردن غذا افزایش زیادی پیدا می کند که بخشی از آن به دلیل برداشت مواد غذایی خون مادر توسط جنین و بخشی دیگر ناشی از عوامل هورمونی است. بدون کنترل مناسب رژیم غذایی قبل از بارداری، ممکن است وزن مادر به جای میزان طبیعی ۱۱ کیلوگرم تا ۳۴ کیلوگرم افزایش یابد و مادر با افزایش وزن زیاد در بارداری مواجه شود. باید به این نکته توجه شود که بر خلاف تصور فرهنگ جامعه نیازی نیست خانم های باردار پرخوری کنند بلکه خانم باردار نیاز دارد کالری مورد نیاز خود را از رژیم غذایی مناسب دریافت نماید.

متابولیسم بدن در بارداری

از جمله تغییرات در دوران بارداری تغییرات هورمونی است و به دلیل افزایش ترشح بسیاری از هورمون ها در دوران بارداری (از جمله تیروکسین، هورمون های قشر آدرنال و هورمون های جنسی)، میزان سوخت و ساز بدن در بارداری در طی نیمه دوم حاملگی، حدود ۱۵ درصد افزایش می یابد. در نتیجه، خانم باردار غالبا احساس گرمای بیش از حد می کند. ضمنا خانم باردار به دلیل حمل بار اضافی باید مقدار بیشتری انرژی صرف فعالیت عضلانی نماید.

تغذیه در دوران بارداری

بیشترین رشد جنین در سه ماهه آخر حاملگی اتفاق می افتد به طوری که وزن جنین در ۲ ماهه آخر حاملگی دو برابر می شود و بدین ترتیب تغذیه دوران بارداری سه ماه سوم بسیار حائز اهمیت است. به طور طبیعی، مادر در طی ماه های آخر حاملگی نمی تواند از رژیم غذایی خود مقادیر کافی پروتئین، کلسیم، فسفات و آهن برای تامین احتیاجات اضافی جنین جذب نماید. اما بدن مادر با پیش بینی این نیاز های اضافی در اواخر حاملگی، از قبل این مواد را ذخیره نموده که بخشی از آن در جفت است ولی قسمت عمده آن در ذخایر طبیعی بدن مادر است.

در صورتی که عناصر غذایی به میزان کافی در برنامه غذایی دوران بارداری وجود نداشته باشد، کمبود مقداری از مواد ایجاد می شود. اغلب این کمبود ها مربوط به کلسیم، فسفات، آهن و ویتامین ها است. مثلا برای ساخت خون جنین، حدود ۳۷۵ میلی گرم آهن لازم است و برای ساخت خون اضافی مادر ۶۰۰ میلی گرم دیگر آهن مورد نیاز است. ذخیره طبیعی آهن غیر هموگلوبینی در ابتدای حاملگی اغلب تنها ۱۰۰ میلی گرم است و تقریبا هیچگاه بیشتر از ۷۰۰ میلی گرم نیست. لذا در صورت کمبود آهن در باداری، معمولا خانم باردار دچارکم خونی یا آنمی هیپوکرومیک می شود. همچنین لازم است خانم باردار به اندازه کافی ویتامین D دریافت نماید، با توجه به ممنوعیت مصرف ویتامین D با دوز بالا (۵۰/۰۰۰ IU) و نیز از طرفی عوارض کاهش ویتامین D در بارداری لذا توصیه می شود مصرف ویتامین D در بارداری زیر نظر پزشک متخصص صورت گیرد؛ زیرا اگر چه کلسیم مورد نیاز جنین اندک است ولی در غیاب ویتامین D حتی مقادیر طبیعی کلسیم نیز از روده ها جذب نمی شود و توصیه می شود که در بارداری روزانه ۱۲۰۰ mg کلسیم مصرف گردد. لذا برای جلوگیری از سنگ کلیه طی مصرف مکمل Ca مصرف نمک کاهش یابد و آب بیشتری مصرف شود. سرانجام آنکه مدت کوتاهی قبل از تولد نوزاد، غالبا ویتامین K به غذای مادر اضافه می شود تا کودک مقدار کافی پروترومبین برای پیشگیری از خونریزی (بویژه خونریزی مغزی) در حین تولد داشته باشد.