رحم جایگزین یا رحم اجاره ای چیست؟

رحم جایگزین یا رحم اجاره ای چیست؟ :  گاهی برخی از بانوان به دلیل مشکلاتی که در ساختار رحم شان وجود دارد یا به دلیل بیماری یا جراحی رحم خود را از دست داده اند و امکان بارداری در آن ها وجود ندارد از رحم جایگزین برای بچه دار شدن استفاده می کنند. یعنی با وجود اینکه تخمک سالم توسط خانم تولید می شود و همسر نیز اسپرم سالم دارد، ولی به دلیل عدم وجود رحم یا مشکلاتی در ساختار رحم، امکان بارداری وجود ندارد. با استفاده از تکنولوژی لقاح خارج رحمی یا آی وی اف زوج ها می توانند جنینی را که حاصل از لقاح خارج رحمی تخمک و اسپرم خودشان در محیط آزمایشگاه است، به رحم خانم دیگری منتقل کنند. این مادر در اصلاح مادر جایگزین یا رحم جایگزین نامیده می شود.

شرایط رحم اجاره ای یا رحم جایگزین چیست؟

در این روش، ژنتیک جنین مربوط به پدر و مادرش است ولی خانم دیگری مراحل بارداری را طی می کند و به اصطلاح مادر بیولوژیکی نوزاد است.

بعد از اینکه تخمک از زوجین گرفته شد، در محیط آزمایشگاه لقاح صورت می گیرد. سپس جنین بسیار کوچکی که چند میلیمتر و به اندازه چند سلول کوچک است،  به رحم خانم دیگری که صاحب رحم جایگزین (Surrogate Mother) است منتقل و وی متعهد می شود که مراحل باروری و نگهداری جنین را به مدت نه ماه طی کند، مراقب سلامت جنین باشد و بعد از اتمام بارداری و زایمان، نوزاد را به زوج صاحبان گامت ها ( پدر و مادر ژنتیکی) تحویل دهد. 

روش رحم جایگزین از نظر پزشکی، حقوقی، روانی و اجتماعی یک روش پیچیده به شمار می رود و به همین سبب لازم است زوجی که متقاضی استفاده از این روش هستند و خانمی که قصد دارد نقش رحم جایگزین را داشته باشد، تحت ارزیابی و مشاوره های مختلف قرار بگیرند.

 این روش درمانی معمولا در مراکز پیشرفته درمان ناباروری انجام می گیرد. زوج و خانم صاحب رحم جایگزین توسط متخصصان رشته های مختلف مثل زنان و زایمان، اورولوژی، داخلی، پزشکی اجتماعی، غدد، عفونی، روانپزشکی و روان شناسی و حقوق مشاوره و ارزیابی می شوند. و پس از بررسی های لازم و داشتن شرایط جسمی و روحی سالم درباره نحوه انجام این روش تصمیم گیری می شود.

چه کسانی می توانند از رحم جایگزین استفاده کنند؟

زوج هایی می توانند از مادر جایگزین یا رحم جایگزین استفاده کنند که به علت یکی از مشکلات ذیل امکان بارداری نداشته باشند.

۱- نبودن رحم به صورت مادرزادی و یا اکتسابی

برداشتن رحم به علت های مختلف توسط جراحی، در سندروم می یر، کاستر، هازر و راکی تانسکی خانم به صورت مادرزادی رحم ندارد. اما برخی از بیماری ها مانند بدخیمی رحم و دهانه رحم باعث می شود که برداشتن رحم ضروری شود، در حالیکه تخمدان ها وجود دارند و تشکیل تخمک در بدن صورت می گیرد.

۲- ساختار غیر طبیعی و نامناسب رحم که قابل درمان نیست

گاهی به صورت مادرزادی ساختار رحم غیر طبیعی است و جنین نمی تواند داخل آن جایگزین شود. برخی اوقات نیز به علت وجود فیبروم های بسیار بزرگ، عفونت و چسبندگی شدید در داخل حفره رحم که متعاقب کورتاژهای مکرر ایجاد شده، رحم دیگر مناسب بارداری نیست.

۳- سقط مکرر با علت های ناشناخته

۴- شکست مکرر درمان های ناباروری با وجود جنین مناسب

زمانی که زوج چند بار از درمان های آی وی اف و میکروانجکشن استفاده کرده اند و با وجود کیفیت خوب جنین ها هیچ وقت بارداری رخ نداده است، روش رحم جایگزین می تواند کمک کننده باشد.

۵- وجود بیماری های که موجب بارداری پرخطر می شود

وجود بیماری های زمینه ای در مادر که باعث شده بارداری برای او خطرناک باشد مثل نارسایی قلبی پیشرفته، دیابت، نارسایی کلیه، برخی بدخیمی ها و…

برخی از این بیماران نیاز به مصرف داروهایی دارند که می تواند در بارداری روی جنین اثرات مضری داشته باشد و یا بارداری باعث به خطر افتادن جان مادر می شود. 

مثلا خانمی که مبتلا به سرطان است به علت عوارض خطرناک داروهای مصرفی بر روی جنین نمی تواند باردار شود و یا به علت نارسایی قلبی پیشرفته با وجود اینکه قادر به بارداری است ولی تحمل تغییرات دوران بارداری مثل افزایش حجم خون و… را ندارد.

زوج های متقاضی استفاده از رحم اجاره ای از چه نظر ارزیابی می شوند؟

زوج هایی که متقاضی استفاده از رحم جایگزین هستند، پس از تایید این موضوع از نظر متخصصان، در روند این درمان قرار می گیرند.

لازم است که زوج از نظر قوانین مربوط به استفاده از رحم جایگزین، ابعاد حقوقی و اجتماعی آن توجیه شوند. همچنین باید زوج از نظر روحی و روانی آمادگی لازم را برای استفاده از این درمان داشته باشند. مشاوره و ارزیابی ها از یک زوج تا زوج دیگر متفاوت است و این روند ممکن است برای برخی بسیار طولانی شود.

معمولا متخصص پزشکی اجتماعی زوج ها را از جهات مختلف ارزیابی می کند. برخی از این موارد شامل:

• وضعیت زوج از نظر فرهنگی و اقتصادی
• چگونگی ارتباط زوج با هم و بررسی مواردی مثل ثبات و انسجام خانواده، سابقه ازدواج فامیلی و طلاق
• داشتن فرزند یا فرزند خوانده
• سابقه کیفری

براساس سیاست های هر کشوری ممکن است این موارد در تصمیم گیری نهایی برای انجام شدن یا نشدن این درمان تاثیرگذار باشد. همچنین در این جلسات زوج ها با مراحل ارزیابی سلامت شان، حدود زمانی که برای انجام این روش لازم است، مراحل تحریک تخمک گذاری، گرفتن اسپرم، لقاح آزمایشگاهی و عوارض آنها، احتمال توقف درمان در هر مرحله بنا به صلاح دید تیم پزشکی و شانس موفقیت این روش آشنا می شوند.

برای ارزیابی سلامت زوجی که متقاضی استفاده از رحم جایگزین هستند، انها باید توسط متخصصان ذیل معاینه و ویزیت شوند.  

متخصص زنان و زایمان: متخصص زنان خانم را از نظر سلامت دستگاه تناسلی و ناحیه لگن بررسی می کند. تا ناهنجاری های رحم یا  اشکالات فیزیولوژیک تولید مثل تشخیص و تایید شود.

بررسی هورمونی وی نیز در روز دوم و سوم عادت ماهیانه اش صورت می گیرد و رحم و تخمدان ها هم با سونوگرافی برسی می شوند تا معلوم شود که مادر قادر به تولید تخمک سالم است. در صورت مشکل در تولید تخمک، می توان از تخمک اهدایی استفاده کرد.

همچنین بنا به صلاحدید پزشک، هیستروسالپنگوگرافی، لاپاراسکوپی و هیسترسکوپی هم ممکن است توصیه شود.

متخصص اورولوژی: آقا باید توسط متخصص مردان از نظر سلامت دستگاه تناسلی بررسی شود. انجام آزمایش اسپرموگرام و ارزیابی مایع منی صورت می گیرد و با انجام ازمایش خون سطح هورمون های تستوسترون، LH، FSH , PRL نیز سنجیده می شود.

متخصص داخلی: متخصص داخلی نیز زوج را از نظر سلامت سیستم های داخلی بدن مثل قلب و غدد بررسی می کنند و در صورت وجود مشکل درمان آغاز می شود.

متخصص روانپزشکی: زوجی که قصد استفاده از روش درمانی مادر جایگزین یا رحم جایگزین را دارند ممکن است در آینده دچار شک و تردید شوند و یا این موضوع روی روابط آنها تاثیر بگذارد. به همین دلیل لازم است که تعادل روانی و توانایی تطبیق زوج با شرایط جدید که پیش می آید ارزیابی دقیق شود.

در جلسات مشاوره روانپزشکی، زوایای مختلف این روش درمانی و نگرش زوج به آن، بررسی و تحلیل می شود.

متخصص ژنتیک: با توجه به اینکه ژنتیک جنین متعلق به زوج است، لازم است که شانس ابتلا به بیماری های ژنتیکی و وراثتی در آنها بررسی شود. به این منظور سابقه مشکلات ژنتیکی و شانس انتقال آنها به فرزندان در نظر گرفته می شود و در صورت نیاز به تشخیص های قبل از لانه گزینی PGD این موضوع به اطلاع زوج می رسد.

افراد صاحب رحم اجاره ای یا رحم جایگزین باید چه شرایطی داشته باشد؟

هدف از مشاوره خانم صاحب رحم یا مادر جایگزین این است که وی با روند درمان و مشکلات کوتاه مدت و دراز مدت این روش درمانی آشنا شود. در طی مشاوره ابعاد حقوقی، اخلاقی، پزشکی، اجتماعی، فرهنگی و عوارض احتمالی برای وی و اگر متاهل باشد برای همسرش هم تبیین می شود. همچنین لازم است که برای اطمینان از سلامت خانم صاحب رحم، وی از نظر متخصصان ذیل ویزیت شود. بدیهی است که تصمیم گیری نهایی پس از مشورت متخصصان و تایید آنها صورت می گیرد.

متخصص زنان: بسیاری از مراکز درمان ناباروری در کشور شرایط خاصی را برای خانمی که می خواهد نقش رحم جایگزین را داشته باشد در نظر می گیرند. از جمله ی این شروط این است که وی باید کمتر از سی و پنج سال سن داشته باشد. حداقل یک فرزند داشته باشد و متاهل باشد. برخی از مراکز حداکثر سن را چهل سال در نظر می گیرند و اینکه از بارداری آخر بیشتر از دو سال نگذشته باشد.

خانم صاحب رحم از نظر مشکلات و بیماری های زنان و زایمان مثل سابقه سقط، درمان ناباروری، فشارخون بارداری، دیابت در بارداری، زایمان زودرس و مصرف داروها هم بررسی و سلامت رحم با سونوگرافی و هیستروسکوپی یا هیستروسالپنگوگرافی ارزیابی می شود.

همچنین آزمایشات لازم برای تایید سلامت عمومی وی از نظر عدم ابتلا به اعتیاد، روان گردان، مصرف الکل و عفونت های جنسی نیز انجام می شود.

متخصص داخلی: به جز سلامت دستگاه تناسلی، باید سلامت خانم صاحب رحم از نظر قلبی و عروقی بررسی شود. همچنین برای بررسی بیماری هایی که ممکن است در روند حاملگی و زایمان تاثیر بگذارد، وی باید از نظر دیابت، لوپوس، فشارخون بالا، صرع و… هم ارزیابی شود.

متخصص روانپزشکی: متخصص روانپزشکی سلامت مادر جایگزین را از نظر روانی ارزیابی می کند. اینکه انگیزه او از حضور در این روش درمانی چیست، آیا با عوارض آن آشنایی دارد و مشکلات احتمالی حین درمان را می شناسد، استرس های رایج زندگی او چه هستند و چگونه با آنها مواجه می شود، آیا مشروبات الکلی، سیگار یا مواد مخدر مصرف می کند و…

وجود مشکل در هر کدام از موارد و یا ثابت شدن مشکلات و بی ثباتی در زندگی زناشویی ، بی ثباتی در تصمیم گیری، اختلال شخصیتی، عدم رضایت همسر، سابقه کیفری، سابقه اقدام به خودکشی و ابتلا به بیماری های روانی و یا رفتارهای پرخطر جنسی در خانم صاحب رحم و یا همسرش می تواند باعث خروج وی از روند درمان شود.

زوج متقاضی رحم جایگزین و بانوی صاحب رحم پس از تایید تمام مراحل گفته شده، باید قرار دادهایی را امضا کنند. بر اساس این قراردادها طبق قانون برای آنها مواردی تعین می گردد که در روند درمان و پس از آن موظف به پایبندی به آنها هستند.